Wat schaarste doet met mensen

Naast mijn bezigheden als investeerder en levensgenieter coach ik ondernemers. Dan moet je niet denken aan de crème de la crème van gevierde topondernemers. Nee, de ondernemers die ik coach zitten meestal diep in de financiële problemen. Ik besteed een deel van mijn tijd en al mijn kennis om ze te helpen hun financiële problemen te overwinnen en een gezonde onderneming op te bouwen.

Het voelt voor mij goed om wat terug te doen. Zowel voor de maatschappij in het algemeen als voor mensen die wat kunnen maar het om verschillende redenen niet georganiseerd krijgen in het bijzonder.

Waarom doen arme mensen domme dingen?

Nu weet ik wel wat van ondernemen, maar financiële problemen heb ik sinds ik mijn studententijd wel achter mij gelaten. Uiteraard heb ik wel eens van die hulpprogramma’s (een dubbeltje op z’n kant, uitstel van executie, etc) bekeken. En dan bekroop mij vaak het gevoel: “hoe kan je zo’n *** beslissing nemen?”. Of “sleep je *** lijf uit die bank en onderneem wat!”. Maar een aantal praktijkervaringen verder ben ik inmiddels tot het inzicht gekomen dat dit makkelijker gedacht dan gedaan is.

Wat schaarste doet met mensen

Schaarste heeft een grote impact op mensen. Of het nu gaat om gebrek aan tijd, eten of geld, schaarste gaat je aandacht beheersen. Die wijsheid heb ik niet van mijzelf, maar wordt beschreven door Harvard-econoom Sendhil Mullainathan en Princeton-psycholoog Eldar Shafir in het boek ‘Schaarste’.

Het is geen boek wat je achter laat met een geweldig gevoel. Maar beide schrijvers leggen zeer gedetailleerd, ondersteund met allerlei interessante onderzoeken en gelardeerd met alledaagse herkenbare situaties uit wat schaarste doet met mensen.

Schaarste leidt in eerste instantie tot alertheid

Mullainathan en Shafir laten in hun boek verschillende effecten zien van wat schaarste doet met mensen. In eerste instantie lijkt schaarste te leiden tot een hogere staat van alertheid en efficiency. Mensen worden minder achteloos. Urgente kwesties eisen alle aandacht op en komen op de voorgrond van de gedachten te staan. Mensen met een gebrek aan geld of aan tijd blijken daardoor op het eerste gezicht beter in staat te zijn om dergelijke kwesties te managen. Vergelijk het met een deadline voor het schrijven van een stuk: sommige mensen presteren onder tijdsdruk veel beter. Of neem als voorbeeld als je nog maar een paar tientjes hebt om eten van te kopen. Het laatste kleine beetje geld besteed je toch met meer aandacht dan als je net je salaris gestort hebt gekregen.

Maar vervolgens raak je verstrikt in een tunnelvisie

In tweede instantie heeft de verscherpte aandacht echter een grote prijs. Het leidt namelijk tot een tunnelvisie. De eenzijdige concentratie op het ervaren schaarsteprobleem zorgt ervoor dat andere – misschien wel belangrijkere – (langere termijn) doelstellingen en overwegingen verwaarloosd, onderschat of verdrongen worden, ongeacht de consequenties. Om meer tijd te creëren voor het verstrijken van de deadline van het artikel besluit je een superbelangrijk overleg te verzetten. Of om toch die broek aan het eind van de maand te kunnen kopen, besluit je deze op afbetaling te kopen.

De bandbreedte raakt overbelast

Tunnelvisie ontstaat doordat de ervaring van schaarste leidt tot een directe afname van wat Mullainathan en Shafir bandbreedte noemen. Zij vergelijken bandbreedte met de hoeveelheid rekenkracht van een computer. En als je daar steeds meer programma’s of vensters van een browser op opent, wordt die bandbreedte dermate belast dat alles steeds trager werkt. Maar mensen hebben bandbreedte nodig. Bandbreedte om aandacht op te brengen, om goede beslissingen te nemen, om vast te houden aan onze plannen en om verleidingen te weerstaan.

Effecten van schaarste

De effecten van een te veel belaste brandbreedte zijn ingrijpend. Het heeft invloed op je gedrag. Het vermindert je geduld, je tolerantie, je aandacht, en je toewijding. Het heeft ook invloed op je geheugen. Je neemt sneller onverstandige beslissingen, je wordt onzorgvuldig, raakt afwezig, impulsief, kortzichtig en je maakt fouten. Onderzoek toont aan dat het IQ tot 13 punten kan dalen! Dit is wat schaarste doet met mensen.

Daar waar schaarste dus in eerste instantie een positief neveneffect heeft, leidt het tot tunnelvisie als gevolg van tekort aan bandbreedte. Wat weer tot versterking van de situatie van schaarste leidt. Het tekort aan bandbreedte werkt nieuwe schaarste in de hand.

Schaarste graaft dus haar eigen valkuil. En dit mechanisme zorgt er voor wat schaarste doet met mensen die in armoede leven. Ze nemen dommere beslissingen, ze zijn alleen bezig met korte termijn overleven en ze raken soms zelfs apathisch. Mensen in armoede gaan bijvoorbeeld door hun focus op de korte termijn overmatig lenen. Of ze gaan ineffectief te werk bij het maken en realiseren van toekomstplannen. Ik kom het regelmatig tegen in mijn coachingswerk. Ik begrijp nu hoe het kan dat ze een afspraak vergeten. Of dat ze een besluit nemen dat tegen alle vormen van logica in gaat.

Mijn blog gaat over financiële onafhankelijkheid. Wellicht vraag jij je af waarom ik over schaarste schrijf. Dit heeft twee redenen.

Vanuit schaarste naar financiële onafhankelijkheid

In de eerste plaats bestaat de eerste stap naar financiële vrijheid uit het aflossen van schulden. Dit betekent dat je de situatie van schaarste van financiële middelen verminderd. Op basis van het onderzoek van Mullainathan en Shafir kom ik tot de conclusie deze eerste stap niet alleen heel goed is richting financiële onafhankelijkheid. Het is ook heel goed omdat het allerlei mentale en lichamelijke neveneffecten, die schaarste met zich meebrengt, helpt oplossen.

Financiële onafhankelijkheid leidt weer tot minder schaarste

Ten tweede heeft schaarste niet alleen betrekking op geld. Het kan op alles betrekking hebben wat je als mens nodig hebt. Sinds ik in 2016 uit de rat-race ben gestapt, ervaar ik pas aan den lijve wat het ontbreken van schaarste van tijd met mij doet. Geen vergaderingen meer, geen reistijd en files meer. Veel meer tijd om mijzelf verder te ontwikkelen, om zaken echt af te maken in plaats van af te raffelen omdat het volgende dringende onderwerp zich alweer aan dient. Ik haal veel meer voldoening uit de dingen die ik doe. Mijn gewicht is met 10 kilo afgenomen. Mijn gevoel van stress en gejaagdheid zijn verleden tijd.

Wat kan je doen

Helaas bieden Mullainathan en Shafir niet hele concrete handvaten hoe je schaarste kunt oplossen Maar er staat wel een aantal tips in het boek die helpen het probleem van de bandbreedte tegen te gaan. En die tips zijn verrassend goed bruikbaar in de stappen richting meer (financiële) vrijheid.

Ten eerste: creëer een buffer. Of je nou te maken hebt met gebrek aan geld of gebrek aan tijd, in beide situaties is het belangrijk dat je deze zekerheid dat je terug kunt vallen op een buffer. Een noodfonds van waaruit je een onverwachte reparatie kunt betalen. Of een half uurtje speling tussen twee overleggen om eventuele uitloop en ruimte voor voorbereiding te creëren.

Ten tweede: manage je bandbreedte. Zorg dat jij je bandbreedte niet overbelast. Een van de dingen waarmee je dat kunt doen is om handelingen te automatiseren of door met lijstjes te werken. Zorg voor een automatische overboeking naar je spaarrekening. Maak een boodschappenlijstje waar jij je aan houdt zodat je niet met allerlei impulsaankopen de winkel uit loopt. Je belast je bandbreedte minder waardoor er ruimte overblijft voor belangrijkere zaken en je geeft minder geld uit.